ท่อง “วัดสุทัศน์ฯ” นครแห่งพระอินทร์ ศูนย์กลางพุทธศาสนาแห่งรัตนโกสินทร์

เดิมบริเวณที่ตั้งวัดสุทัศน์ฯ เป็นดงสะแกและเป็นที่ลุ่ม จึงโปรดเกล้าฯ ให้ถมที่และสร้างเป็นวัด โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระวิหารขึ้นก่อนเพื่อประดิษฐาน พระศรีศากยมุนี หรือพระโต ซึ่งอัญเชิญมาจากพระวิหารหลวงวัดมหาธาตุ จังหวัดสุโขทัย แต่สิ้นรัชกาลก่อนที่จะประดิษฐานเป็นสังฆาราม ดังนั้น ชาวบ้านทั่วไปในตอนนั้นจึงเรียกวัดแห่งนี้ว่า วัดพระโตบ้าง วัดพระใหญ่บ้าง หรือวัดเสาชิงช้าบ้าง

กระทั่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย โปรดเกล้าฯ ให้สร้างต่อ และยังทรงจำหลักบานประตูพระวิหารด้วยพระองค์เอง แต่ก็สิ้นรัชกาลเสียก่อน ก่อนที่การก่อสร้างจะเสร็จสิ้น การก่อสร้างวัดมาเสร็จบริบูรณ์ในรัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ.๒๓๙๐ ได้พระราชทานนามว่า “วัดสุทัศน์เทพวราราม” แต่ปรากฎในจดหมายเหตุว่า “วัดสุทัศน์เทพธาราม” ต่อมาในรัชกาลที่ ๔ จึงทรงผูกพระนามพระประธานในพระวิหาร พระอุโบสถ และศาลาการเปรียญให้คล้องจองกันว่า “พระศรีศากยมุนี”  “พระพุทธตรีโลกเชษฐ์” และ “พระพุทธเสรฏฐมุนี”

ย้อนกลับไปถึงการสร้างวัด พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก รัชกาลที่ ๑ โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น แต่ทรงสร้างค้างไว้แต่เพียงรากฐานพระวิหารเท่านั้น พอมาถึงรัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสร้างใหม่ทั้งอาราม และมาปฎิสังขรณ์เพิ่มเติมอีก ในรัชกาลที่ ๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

การสร้างวัดแห่งนี้เมื่อแรกตั้งกรุงรัตนโกสินทร์  มีเรื่องราวปรากฏในพงศาวดาร ว่าเมื่อสร้างกรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นมาเป็นราชธานีแล้ว ความมุ่งหมายที่จะทำนุบำรุงให้เหมือนกรุงศรีอยุธยาเดิม ด้วยนับถือกันว่าครั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีเป็นสมัยที่บ้านเมืองรุ่งเรือง “…ครั้งบ้านเมืองดี รั้ววังวัดวาที่สร้างขึ้นสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ก็มักถ่ายแบบมาจากกรุงศรีอยุธยา ยกตัวอย่างเช่นที่สร้างวัดสุทัศน์ฯ เป็นที่ประดิษฐานพระโต ซึ่งเชิญมาแต่กรุงสุโขทัยในสมัยรัชกาลที่ ๑ ก็มีพระราชประสงค์จะสร้างแทนวัดพระเจ้าพนัญเชิงที่กรุงเก่าดังนี้เป็นต้น…”