ชัยภูมิ : จากเมืองทวารวดีสู่เขมรโบราณและวัฒนธรรมล้านช้าง

ตัวเมืองคอนสวรรค์เดิมเป็นเมืองที่มีคูน้ำคันดินที่มีลักษณะเป็นรูปกลม มีการพบใบเสมาหินขนาดใหญ่ร่วมสมัยกับศิลปะแบบทวารวดีในภาคตะวันออกเฉียงเหนือจำนวนมาก ที่วัดคอนสวรรค์ พบทั้งใบเสมาหินทรายและพระพุทธรูปใหญ่สมัยทวารวดี และใบเสมาหินทรายที่วัดศรีวิชัย ซึ่งมีลวดลายใกล้เคียงกับที่พบ ณ บ้านกุดโง้ง อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ

แสดงให้เห็นว่าชุมชนโบราณที่เมืองคอนสวรรค์และชุมชนโบราณที่บ้านกุดโง้ง มีการติดต่อสัมพันธ์กัน อันเป็นหลักฐานสำคัญที่ทำให้เห็นว่าเส้นทางที่ผ่านจากบ้านกุดโง้งที่ลำประทาย ไปยังบ้านจอก เมืองคอนสวรรค์ และช่องสามหมอเป็นเส้นทางโบราณ

นอกจากนี้ยังพบศิลาจารึกในช่วงเวลาราวพุทธศตวรรษที่ 13–14 ได้แก่จารึกห้วยมะอึ จารึกด้วยอักษรหลังปัลลวะ ภาษาสันสกฤต พบที่ห้วยมะอึ บ้านหนองหินตั้ง ตำบลบ้านยาง อำเภอเกษตรสมบูรณ์ และศิลาจารึกบ้านหัวขัวซึ่งจารึกขึ้นเมื่อพุทธศตวรรษที่ 14–15 เป็นศิลาจารึกหลังปัลลวะ ภาษาสันสกฤต พบที่บ้านหัวขัว ตำบลหนองข่า อำเภอเกษตรสมบูรณ์ อันแสดงถึงการอาศัยอยู่ของชุมชนบริเวณจังหวัดชัยภูมิในช่วงพุทธศตวรรษที่ 13–15 ได้เป็นอย่างดี

ต่อมาเมื่ออาณาจักรเขมรโบราณสมัยพระนครได้ขยายอำนาจเข้ามาในอีสาน ราวพุทธศตวรรษที่ 15–18 ได้พบร่องรอยของวัฒนธรรมเขมรโบราณภายในจังหวัดชัยภูมิด้วย ดังพบหลักฐานทางโบราณคดีหลายแห่ง เช่น ปราสาทกู่แดง อำเภอบ้านเขว้า จังหวัดชัยภูมิ ปราสาทปรางค์กู่ อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ เป็นต้น

นอกจากนี้ยังพบศิลาจารึกภาษาเขมรโบราณที่เมืองภูเขียว เรียกว่า “จารึกภูเขียว” พบที่ห้วยมะอึ ตำบลบ้านยาง อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จารึกหลักนี้เป็นจารึกเขมรสมัยพระนครราวพุทธศตวรรษที่ 15 ซึ่งกล่าว ถึงเจ้าเมืองที่ชื่อ “ชัยสิงหวรมัน” อีกด้วย รวมทั้งยังพบศิลาจารึกเกษตรสมบูรณ์ ราวพุทธศตวรรษที่ 16 และจารึกวัดปรางค์กู่ หนองบัว ซึ่งเป็นจารึกอโรคยศาลของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 อีกด้วย