เปิดเอกสารประวัติศาสตร์ไม่มีคำว่า “บางระจัน”

“คนเมื่อได้ยินกิตติศัพท์ชาวบ้านบางระจัน ก็เข้ามาร่วมกันไปเรื่อยๆ จากชุมชนเล็กก็กลายเป็นชุมชนค่อนข้างใหญ่ ขยายไปเรื่อยๆ  คนที่เข้ามาก็เอาเสบียงมา เอาอาวุธที่ตัวเองพึงมีมา มันก็ทำให้ตัวค่ายค่อนข้างใหญ่ ทำไมค่ายมันใหญ่ขึ้น ก็เพราะว่าบริเวณแถบนั้นมีชุมชนกระจัดกระจายอยู่เยอะมาก  ในเมื่อมันไกลจากหัวเมืองอยุธยา ถ้าตรงนี้มันกลายเป็นฐานทัพที่สามารถสู้กับพม่าได้  คนก็สมัครใจเข้ามาอยู่ที่นี่  มากกว่าที่จะต้องเดินลงไปหรือถูกกวาดต้อนไปที่อยุธยา ซึ่งก็ทำให้ค่ายบางระจันใหญ่ขึ้นและสำคัญขึ้น  พอคนมันมากขึ้น แรงต้านพม่าก็มีสูงขึ้น ก็ทำให้กองทัพพม่าที่เข้ามาจำเป็นที่จะต้องปราบชุมชนบางระจันหรือบ้านระจันก่อน

คือถ้าไม่มีชุมชนบ้านระจัน แน่นอนพม่าก็สามารถเดินทัพลงไปถึงอยุธยาได้ง่าย ซึ่งก็มีสองทางที่พม่าเดินทัพได้ คือ ทางบกที่ผ่านบ้านระจันลงมา และทางแม่น้ำน้อย ซึ่งสองทางนี้พม่าสามารถใช้เป็นทางลำเลียงคน ลำเลียงอาวุธ ลงไปถึงกรุงศรีอยุธยาได้หมด  เพราะว่าทางแม่น้ำน้อยก็ลงไปถึงอยุธยาแถบสีกุก  ส่วนถ้าทางบกก็ลงมาทางทิศเหนือของเกาะเมือง ก็จะมาบรรจบกับทั้งมังมหานรธากับเนเมียวสีหบดีได้ 

เพราะฉะนั้น การที่ค่ายบางระจันมากันอยู่ตรงกลาง มันก็เป็นข้อดีทำให้ประวิงเวลากองทัพพม่า ไม่ให้มาถึงอยุธยาเร็วเกินไป ถ้าเราดูในพงศาวดาร ก็จะพบว่าพอผ่านบางระจันหรือหมดเรื่องบางระจัน รอบๆ อยุธยามันคืออ่างทอง พออ่างทองก็คือสิงห์บุรี  ที่อ่างทองเองก็ไม่มีค่ายที่จะขึ้นมาต้านทัพพม่าเลย เพราะฉะนั้นเท่ากับว่าหลุดจากค่ายบางระจันปุ๊บ ก็จะมายันทัพพม่ากันที่นอกอยุธยา แถบๆ โพธิ์สามต้น คือนอกเมืองอยุธยาไปประมาณ 10 กิโลแค่นั้นเอง นี่คือความสำคัญของค่ายบางระจัน”