ผมขอยืนยันอีกครั้ง ‘เศียรใหญ่คือพระศรีสรรเพชญ์’

นอกจากนี้ ยังต้องตั้งคำถามว่า ตำราสร้างพระพุทธรูปคือสัดส่วนของพระหล่อโลหะหรือพระปูนปั้น เพราะหลังสงครามคราว พ.ศ.2112 ลงมา เราไม่พบหลักฐานว่ามีการหล่อพระพุทธรูปประทับยืนสูงเกิน 8 เมตร และที่สำคัญพระพุทธรูปในสมัยรัตนโกสินทร์ส่วนมากก็เป็นพระปูนปั้นทั้งสิ้น จึงชวนให้ผู้เขียนคิดว่าตำราสร้างพระพุทธรูปที่พิชญายกมานั้นเป็นตำราสร้างหุ่นพระหล่อโลหะหรือหุ่นพระปูนปั้น ไม่เพียงเท่านั้น

การหล่อพระพุทธรูปองค์ใหญ่มีรายละเอียดความแตกต่างกับการหล่อพระพุทธรูปองค์เล็ก เพราะสัดส่วนพระพุทธรูปยิ่งสูง เศียรพระพุทธรูปจะต้องใหญ่ขึ้น ซึ่งในประเด็นการกินอากาศ (Perspective) เอกสารชิ้นนี้มีการกล่าวถึงหรือไม่ ด้วยเหตุนี้จึงควรทบทวนว่า เราจะมายึดถือตำราสร้างพระพุทธรูปเป็นมาตรฐานของการหล่อโลหะในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาได้จริงหรือ

อีกหนึ่งคำถามคือ สัดส่วนพระพุทธรูปยืนในตำราสร้างพระพุทธรูป มีมาตรฐานเพียงใด จากการที่พิชญากล่าวว่า “การสร้างพระพุทธรูปยืนที่มีส่วนตั้งแต่ 6-10 ส่วนด้วยเช่นกัน ดังตัวอย่างจากพระร่วงโรจนฤทธิ์ที่มีความสูงตลอดทั้งองค์ถึง 9 ส่วน แต่โดยทั่วไปแล้วนิยมสร้างพระพุทธรูปยืนอยู่ที่ 8 ส่วน” ซึ่งเมื่อพระร่วงโรจนฤทธิ์มีความสูงตลอดองค์ 9 ส่วน แล้วเหตุใดพิชญา จึงไม่คิดว่าเศียรใหญ่ที่พระที่นั่งศิวโมกขพิมานจะมีความสูงตลอดองค์ 9 ส่วนบ้าง

การที่จะบอกว่าสัดส่วนนิยมพระพุทธรูปยืนอยู่ที่ 8 ส่วน ในขณะที่ตำราสร้างพระพุทธรูปกลับปรากฏต้นฉบับเพียงเล่มเดียวและเป็นสมบัติเดิมของช่างกลุ่มใดก็ไม่ทราบ

ดังนั้น การที่จะยืนยันว่าสัดส่วนพระพุทธรูปในตำราสร้างพระพุทธรูปเป็นที่นิยม ก็ควรที่จะต้องมีการวัดสัดส่วนของพระยืนองค์อื่นเพื่อใช้เป็นข้อมูลเปรียบเทียบ นอกจากพระอัฎฐารสวัดสระเกศ

ผู้เขียนยังมีข้อสงสัยเกี่ยวกับวิธีการคำนวณของพิชญา ซึ่งเชื่อว่าพระศรีสรรเพชญ์ สูง 16 เมตร เพราะคำนวณจากมาตราวัด 1 วา เท่ากับ 2 เมตร ซึ่งเป็นมาตรวัดในสมัยปัจจุบัน โดยอ้างว่าความสูงพระโลกนาถอยู่ที่ 20 ศอก ซึ่งวัดด้วยวิธี Photogrammetry ที่ 10 เมตร อย่างไรก็ตาม จากหลักฐานต่างๆ พบว่ามาตราส่วนหนึ่งวาโบราณ ไม่ได้เท่ากับสองเมตร เช่น บันทึกของ ซีมอง เดอ ลา ลูแบร์ (Simon de La Loubere) ราชทูตที่เข้ามาในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ได้ระบุว่า หน่วย “วา” สั้นกว่า “ตัวร์”
(toise = 1.949 เมตร) ของเราประมาณ 1 ปูช (pouce-นิ้วฟุต) ดังนั้น ถ้าเชื่อตามบันทึกที่ว่า 1 วา สั้นกว่า 1.949 เมตร คำนวณแล้วพระศรีสรรเพชญ์สูงไม่ถึง 15.2 เมตร

ดังนั้น เมื่อพิชญาจะคิดว่าพระศรีสรรเพชญ์ สูง 8 วา คือ 16 เมตร ก็ควรหาหลักฐานมาพิสูจน์ว่าครั้งกรุงศรีอยุธยา 1 วา เท่ากับ 2 เมตร มากกว่านี้

ผู้เขียนได้พบหลักฐานว่า การกำหนด 1 วาเท่ากับ 2 เมตร ให้เป็นมาตรฐานปรากฏครั้งแรกในมาตราที่ 9 ในพระราชบัญญัติมาตรา ชั่ง ตวง วัด พระพุทธศักราช 2466 ดังนั้น เราจะใช้มาตราส่วนสมัยปลายรัชกาลที่ 6 ไปแปลงค่าหน่วย “วา” ในรัชกาลสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 จึงไม่เหมาะสม

ด้วยเหตุนี้การที่ พิชญา สุ่มจินดา (2563ข : 83) กล่าวว่า พระศรีสรรเพชญ์สูง 16 เมตร พระเศียรที่คำนวณไว้ว่าต้องสูง 2 เมตร จึงคลาดเคลื่อนตามไปด้วย

อย่างไรก็ตาม เพื่อให้ข้อเสนอเป็นวิทยาศาสตร์ พิชญาได้ทำภาพสแกนด้วยเทคนิค Photogrammetry พบว่าสัดส่วนของพระโลกนาถ พระพักตร์มีความสูงทั้งองค์เท่ากับ 8 ส่วนตรงตามตำราสร้างพระพุทธรูป ซึ่งผู้เขียนมีข้อสงสัยว่า เมื่อมาตราส่วนโบราณไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่า 1 วา เท่ากับ 2 เมตร แต่เหตุใดสัดส่วนที่พิชญาทำขึ้นนั้นมีขนาด 10 เมตร พอดี

กล่าวโดยสรุป คือ การคำนวณสัดส่วนของพิชญา ที่นำมาจากตำราสร้างพระพุทธรูป ซึ่งเป็นเอกสารสมัยรัชกาลที่ 4 มาคำนวณสัดส่วนของเศียรพระพุทธรูปที่มีอายุเก่าไปกว่าสงครามปี พ.ศ.2112 จะมีความแม่นยำได้อย่างไร ทั้งนี้ เพราะสัดส่วนของพระพุทธรูปยืนสมัยอยุธยาและสัดส่วนพระพุทธรูปสมัยรัตนโกสินทร์ก็มีความแตกต่างชัดเจน ประกอบกับ พิชญายึดติดกับมาตราส่วน 1 วา เท่า 2 เมตร หากแต่ในอดีต 1 วา ไม่เท่ากับ 2 เมตร ดังนั้น จึงทำให้พิชญา สุ่มจินดา คำนวณขนาดคลาดเคลื่อน ถ้าพระศรีสรรเพชญ์มีขนาด 16 เมตร รวมฐานชุกชีแล้วจะมีความสูงทั้งหมด 18.5 เมตร จะทำเสาร่วมในจะต้องมีความสูงกว่า 17.5 เมตร จึงจะไม่บังพระเนตรพระ แต่เสาสูงขนาดนี้ถือว่าผิดสัดส่วนทางสถาปัตยกรรมมาก ซึ่งในทางกลับกันผู้เขียนคำนวณความสูงของเสาร่วมในว่าไม่ควรเกิน 15.5 เมตร

อนึ่ง จากการเทียบสัดส่วนพระโลกนาถจากสัดส่วนวงพระพักตร์ (จากไรพระศกถึงพระหนุ) ต่อองค์พระทั้งหมดคือในสัดส่วน 1:10 ถ้าเศียรใหญ่ที่พระที่นั่งศิวโมกขพิมานสูง 0.98 เมตร คิดตามสัดส่วนข้างต้นองค์พระพุทธรูปจะสูง 9.8 เมตร รวมฐานชุกชี 2.5 เมตร จะมีความสูงราว 12.3 เมตรโดยประมาณ ซึ่งสูงใกล้ระดับขื่อเอกที่ผู้เขียนประมาณไว้ว่าไม่เกิน 15.5 เมตร

จากข้อเสนอดังกล่าวทั้งหมด ผู้เขียนจึงขอสรุปว่า เศียรพระใหญ่ที่พระที่นั่งศิวโมกขพิมานเป็นพระพุทธรูปยืนที่สามารถประดิษฐานเป็นพระประธานพระวิหารวัดพระศรีสรรเพชญ์ได้

สำหรับคำถามที่ว่าพระศรีสรรเพชญ์ควรมีขนาดความสูงเท่าใดนั้น ผู้เขียนมองว่า พระพุทธรูปสูงเท่าไหร่ไม่สำคัญ สำคัญที่ความสูงนั้นประดิษฐานที่พระวิหารหลวงได้หรือไม่