พริกไทย ขุมทองของเครื่องเทศ
พริกไทยเป็นสมุนไพรที่มีหลักฐานการใช้ย้อนหลังไปกว่า 3,000 ปีก่อน และเป็นเครื่องเทศที่เก่าแก่ที่สุดที่แพร่จากตะวันออกเข้าไปในตะวันตกตั้งแต่สมัยกรีกและโรมัน ในอาณาจักรโรมันมีการใช้พริกไทยในหมู่ชั้นสูง ถือเป็นของหายาก มีราคาแพง และใช้แทนเงินตราได้ จนมีบางคนเรียกว่า ทองคำดำ ปราชญ์ชาวโรมันชื่อ ไพลนี ถึงกับปรารภด้วยความพิศวงงงงวยว่า อะไรที่ทำให้คนโรมันนิยมพริกไทย ซึ่งไม่น่าจะเป็นอาหารได้เลย เพราะไม่มีความหวาน ความน่าดู หรือคุณสมบัติอื่นนอกจากความเผ็ดฉุน!
พริกไทยมีถิ่นกำเนิดอยู่ในอินเดีย และเป็นพืชพื้นเมืองของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อย่างบ้านเรา ก่อนที่ความต้องการพริกไทยของยุโรปจะทำให้มีการค้นหาเส้นทางเดินเรือไปตะวันออกเพื่อค้าเครื่องเทศ และกระตุ้นให้ปลูกพริกไทยแพร่ไปยังพื้นที่เขตร้อนอื่นๆ ปัจจุบันประเทศในอาเซียนอย่างอินโดนีเซีย มาเลเซีย ยังคงเป็นแหล่งผลิตพริกไทยที่สำคัญ แต่ที่เซอไพรส์คือ เวียดนามเพื่อนบ้านของเราที่มาแรงแซงโค้ง กลายเป็นผู้ผลิตและส่งออกพริกไทยรายใหญ่ที่สุดของโลกไปแล้ว
คนไทยนั้นคงกินคงปลูกพริกไทยกันมานานแล้ว ชื่อก็บ่งบอกว่าเป็นพริกประจำถิ่นของเรามาแต่ไหนแต่ไร ในขณะที่พริกที่เรารู้จักกันในปัจจุบัน (ซึ่งน่าจะเรียกพริกเทศ) เพิ่งเข้ามาในเมืองไทยเมื่อราวๆ 400 ปีมานี้เอง ก่อนหน้านั้นเครื่องเทศที่ให้ความเผ็ดสำหรับคนไทยมีแค่พริกไทยและดีปลี ซึ่งเดิมเรียกว่า หมากพริก เหมือนกัน บางที่ก็เรียกพริกไทยว่า พริกป้อม เรียกดีปลีว่า พริก แม้แต่ในยุโรปโบราณก็เคยมีการปลอมปนดีปลีเป็นพริกไทย แสดงว่าดีปลีกับพริกไทยนั้นคล้ายกันมากจนฝรั่งยังเอาไปหลอกขายกันเอง
พริกไทย เสริมพลังพวกพ้องสมุนไพร
พริกไทยจัดเป็นเครื่องเทศรสเผ็ดที่ใช้ในชีวิตประจำวันของคนไทยมาช้านาน มีตำรับอาหารมากมายที่ขาดพริกไทยไม่ได้ เช่นแกงเลียง คั่วกลิ้ง ในการใช้เป็นยานั้น พริกไทยเป็นสมุนไพรที่ปรากฏอยู่ในตำรับยามากที่สุดชนิดหนึ่ง ในตำรับยาเลือด ตำรับยาแก้จุกเสียด ตำรับยาแก้กษัย ตำรายาแก้ทางเสมหะ หอบหืด ตำรับยาแก้ซาง ตำรับยาแก้ริดสีดวง จะต้องมีพริกไทยเป็นตัวยาอยู่เสมอ
น่าสังเกตว่า พริกไทยเป็นสมุนไพรที่ไม่ใช้เป็นตัวยาตัวเดียวโดดๆ หรือแม้แต่ในการทำกับข้าว พริกไทยก็ยังต้องเข้าคู่กับเครื่องเทศอื่นๆ เช่น ปลาทอดขมิ้น ก็ต้องใส่พริกไทยด้วย หรือยามหากำลังปลาช่อน ซึ่งเป็นยาบำรุงท่านชายในอดีต ก็เอาพริกไทยยัดท้องปลาช่อน เอาไปตากๆ ย่างๆ จนกรอบแล้วบดไว้ละลายน้ำผึ้งกิน เช่นเดียวกับตำรับยาบำรุงเหงือกปลาหมอ หรือยาบำรุงบัวบก จะต้องมีพริกไทยอยู่หนึ่งส่วนต่อสมุนไพรเหล่านี้สองส่วน ดูเหมือนกับว่าพริกไทยเป็นสมุนไพรที่ต้องทำงานร่วมกับเพื่อนๆ สมุนไพรตัวอื่น จึงจะเกิดผลดีสูงสุด หมอยาพื้นบ้านมักจะสั่งสอนลูกศิษย์ว่า พริกไทยเป็นยาเสริมพลังยาตัวอื่นเพื่อให้เกิดการขับเคลื่อน เช่น ตำรับยาขับปัสสาสวะต้องใส่พริกไทยลงไปด้วยเจ็ดเม็ด
จากการศึกษาวิจัยสมัยใหม่พบว่า พริกไทยช่วยทำให้ระบบการดูดซึมสารอาหารรวมทั้งตัวยาต่างๆ ของร่างกายดีขึ้น เช่น เมื่อให้ขมิ้นชันร่วมกับพริกไทย จะทำให้สารเคอร์คิวมินและสารเบต้าแคโรทีนในขมิ้นถูกดูดซึมได้ดีขึ้น ในขณะเดียวกันพริกไทยจะออกฤทธิ์ต่อทางเดินอาหารได้ดี ก็ต้องมีพริกหรือขมิ้นอยู่เป็นเพื่อนด้วย
พริกไทย ช่วยย่อย คอยแก้ไขไฟธาตุพร่อง
พริกไทยเป็นสมุนไพรรสร้อน แก้โรคที่เกิดจากธาตุไฟพร่อง เช่น ช่วยย่อยอาหาร รักษาอาการท้องอืดท้องเฟ้อ แก้โรคที่เกิดจากธาตุน้ำ และธาตุลมกำเริบ พริกไทยเป็นเครื่องยาที่ตามสูตรในพระพุทธศาสนาอนุญาตให้พระภิกษุเก็บไว้รักษาตัวได้ พริกไทยยังอยู่ในตำรับยาของอายุรเวทที่ใช้กันมาราว 4,000 ปี คือตรีกฏก ยาตำรับนี้ประกอบด้วยพริกไทย ดีปลี ขิงแห้ง เหมาะเป็นตำรับยาในการดูแลสุขภาพในฤดูฝนซึ่งน้ำมากและเสมหะกำเริบได้ง่าย ในตำรับยาอายุรเวทของอินเดียมีการใช้พริกไทยในการรักษาแบบพื้นบ้านสำหรับโรคต่างๆ ตั่งแต่อัมพฤกษ์ อัมพาต คอเจ็บ ไอ คออักเสบ จนถึงปวดฟัน ซึ่งเป็นสรรพคุณที่ใช้กันในยุโรปโบราณด้วยเช่นกัน
ปัจจุบันมีรายการศึกษาฤทธิ์ของพริกไทย พบว่าสารออกฤทธิ์ของพริกไทยคือ สารพิเพอรีน ช่วยให้ระบบย่อยอาหารหลั่งน้ำย่อยเพื่อย่อยโปรตีน ไขมัน และแป้งโดยกลุ่มที่ย่อยโปรตีนได้จะมีมากเป็นพิเศษ สารพิเพอรีนนี้ยังเพิ่มการดูดซึมแร่ธาตุที่สำคัญ เช่น เซเลเนียม วิตามินบี เบต้าแคโรทีน เคอร์คูมิน รวมทั้งสารอาหารอื่นๆ และเนื่องจากเป็นสารให้ความร้อน จึงช่วยให้เลือดหมุนเวียนดีขึ้น เพิ่มการเผาผลาญอาหารต่างๆ ทำให้ร่างกายได้พลังงานมากขึ้นเพิ่มการผลิตสารในสมองที่ทำให้รู้สึกผ่อนคลายและมีความสุข
ฤทธิ์ที่สำคัญๆ ของสารพิเพอรีนในพริกไทย ยังรวมถึงฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ต้านการอักเสบ ต้านการชัก ต้านมะเร็ง การที่ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระทำให้พริกไทยมีแนวโน้มว่าจะช่วยป้องกันโรคสมองเสื่อมในผู้สูงวัยได้ เนื่องจากมีการทดลองในหนูที่เซลล์ประสาทส่วนกลางของการรับรู้เสื่อม ผลการทดลองปรากฏว่าหนูที่มีความจำเสื่อมนี้กลับมาเป็นปกติ และยังพบว่าสารสกัดด้วยน้ำพริกไทยมีฤทธิ์ต้านมะเร็ง ฉะนั้นแกงเลียงซึ่งเป็นเมนูที่หนักพริกไทยจึงน่าจะเป็นอาหารต้านมะเร็งสำหรับผู้ที่สนใจ
อย่างไรก็ตาม มีข้อมูลว่าการรับประทานสารพิเพอรรีนในขนาดสูงร่วมกับอาหารที่มีไนไตรท์จะเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดมะเร็ง สารไนไตรท์จะพบมากในอาหารที่ใช้สารกันบูด พวกโซเดียมไนไตรท์และโปแตสเซียมไนไตรท์ และสารพวกดินปะสิวที่ทำให้เนื้อมีสีแดง เช่น ไส้กรอก แหนม กุนเชียง หรือแม้แต่ผักที่เร่งปุ๋ยไนโตรเจนมากๆ จึงควรระมัดระวังในการรับประทาน ถ้าสามารถเลือกบริโภคผักที่ไม่ใช้สารเคมีและทำอาหารกินเองได้ ก็ช่วยให้ได้ประโยชน์จากการกินพริกไทยได้มากทีเดียว
น่ารู้
พริกไทย มีสองชนิด คือ พริกไทยดำ และพริกไทยล่อน พริกไทยดำทำได้โดยเก็บผลที่โตเต็มที่ มีสีเขียวแก่ มาตากจนแห้ง จนได้พริกไทยสีดำเหี่ยว ส่วนพริกไทยล่อนคือการเก็บผลพริกไทยที่เริ่มสุกมาแช่น้ำ แล้วนำมานวดเพื่อลอกเปลือกออก แล้วตากแดด จะได้ผลพริกไทยมีสีขาว พริกไทยดำจะใช้เป็นยามากว่าพริกไทยล่อน เพราะมีโอสถสารมากกว่า
คนแอฟริกันตะวันออกเชื่อว่า การกินพริกไทยจะช่วยกันยุง เพราะสารเพเพอรีนในพริกไทยสามารถใช้ไล่แมลงได้ เราสามารถนำพริกไทยมาทุบให้แตก แล้วใช้โรยบริเวณตู้เสื้อผ้าหรือบริเวณที่ต้องการเพื่อป้องกันแมลง
ข้อควรระวัง
พริกไทยเป็นยาเพิ่มกำลังให้ยาตัวอื่นเช่นเดียวกับดีปลี มีคุณสมบัติทำให้การดูดซึมโอสถต่างๆ เข้าสู่ร่างกายสูงขึ้น ดังนั้น เมื่อใดกินยาตำรับที่มีพริกไทยหรือดีปลีต้องระวังการได้รับยาเกินขนาด มีการพบว่าคนที่กินยาโบราณในกลุ่มยาแก้กษัยซึ่งมักจะใส่ยาร้อนลงไปด้วย หากได้รับยาต้านการแข็งของเลือดด้วยจะมีผลทำให้เลือดออกตามอวัยวะต่างๆได้
ยากำลัง (ห้ามสมณะฉัน)
เอากล้วยสุก 1 หวี เนื้อมะตูมสุก 5 ผล พริกไทยล่อน 1 ตำลึง ยาทั้ง 3 อย่างนี้ตำเข้าด้วยกันให้ละเอียดแล้วทำเป็นแผ่น ตากแดดให้แห้งดี แล้วใส่ขวดหรือใส่โหล เอาน้ำผึ้งรวงใส่ให้ท่วมยา ปิดฝาให้สนิท ทิ้งไว้ 2 อาทิตย์ แล้วทานเอามารับประทานวันละ 1 ช้อนกาแฟ
ยาอายุวัฒนะ
บอระเพ็ดหนัก 6 บาท กระเทียมแกง 3 บาท พริกไทยล่อน 2 บาท ขิงแห้ง 1 บาท ลูกยอหนักเท่ายาทั้งหลาย ยาดำหนัก 3 บาท ตากแดดให้แห้ง ทำยาผงรับประทานอยู่หนึ่งเดือน โรคภัยหายหมด จะมีผิวพรรณวรรณะผ่องใส กลับเป็นหนุ่มสาว
ยามหากำลังปลาช่อน
ท่านให้เอาปลาช่อนตัวโตๆ เอาพริกไทยล่อนยัดท้องปลาให้เต็มแล้วนำไปย่างไฟพอควร ต่อจากนั้นนำไปตากแดดอีก พอแห้งดีนำไปย่างไฟอ่อนๆ แต่ให้แห้งกรอบดี ทั้งเกล็ดด้วย แล้วนำไปบดให้ละเอียดละลายน้ำผึ้งปั้นลูกกลอน ขนาดปลายนิ้วก้อย กินครั้งละ 1 เม็ด วันละ 2เวลา ท่านชายจะมีกำลังวังชาผิดปกติ
ยาบำรุงกำลังไข่ลวก
พริกไทยป่น 1 ช้อนชาพูนๆ กับเกลือเล็กน้อย ผสมไข่ลวก 2 ฟองกับน้ำร้อน ตีให้แตก กินทุกเช้า ท่านชายจะมีกำลังวังชาผิดปกติ
ยาแก้เสมหะ และหอบ
ตรีกฏก 1 ส่วน สมอไทย 1 ส่วน เกลือสินฌาว์ 1 ส่วน ให้ตำผงละลายน้ำร้อน น้ำส้มงั่วก็ได้ ส้มซ่าก็ได้ น้ำมะกรูดก็ได้ น้ำขิงก็ดีแทรกพิมเสน น้ำหัวตะไคร้ต้มกินได้
ตำรับอาหาร
ยาเพ็ด (เผ็ด)
คนไทยใหญ่จะใช้เครื่องเผ็ดป่นวางเป็นเครื่องปรุงรสบนโต๊ะอาหาร หรือใช้เป็นเครื่องเทศใส่ในอาหารประเภทต้มกระดูกหรือเนื้อสัตว์ หรือต้มจืดผักก็ได้ อาหารประเภทเนื้อสัตว์เมื่อตักอาหารใส่ถ้วยแล้วจะเอายาเผ็ดโรยหน้า อาหารใส่ยาเผ็ดเวลาทานแล้วจะย่อยง่าย ท้องไม่อืดช่วยขับลมและทำให้เจริญอาหารเหมาะกับคนที่พึ่งหายป่วยไข้แล้วเบื่ออาหาร เวลารู้สึกลมติดรู้สึกไม่สยายให้เอายาเผ็ดผสมน้ำร้อนดื่มจะทำให้เหงื่อออกอาการจะดีขึ้น
ส่วนประกอบ
พริกไทย ขิง มะแขว่น กานพลู ดีปลี อบเชย โป๊ยกั๊ก ลูกซัด ใบอบเชย ว่านหอม หรือเครื่องเทศอื่นเพิ่มมาก็ได้แล้วแต่บ้านใครสูตรใคร
วิธีทำ
ทั้งหมดทำให้แห้ง ตำผงให้ละเอียด ใส่ขวดไว้ ใช้เป็นเครื่องเทศ
ปลาทอดขมิ้น
ส่วนประกอบ
ปลาขนาดกลาง 1 ตัว ขมิ้นประมาณนิ้วก้อย 1 ชิ้น กระเทียม 1-2 หัว เกลือ ½ ช้อนชา พริกไทย 1 หยิบมือ
วิธีทำ
นำพริกไทย ขมิ้นชัน กระเทียม เกลือมาตำให้เข้ากัน ทาที่ตัวปลา นำปลาไปทอดในน้ำมันจนสุก ก็สามารถนำมารับประทานได้ หากต้องการรับประทานชิ้นสมุนไพรด้วยอาจนำขมิ้นมาซอยเป็นชิ้นบางๆ และนำกระเทียมมาตำให้ละเอียด นำมาทอดต่างหากเพื่อโรยหน้าก็ได้
ที่มา หนังสือบันทึกของแผ่นดิน ๖ สมุนไพรท้องไส้…ในวิถี ASEAN โดย ภญ.ดร.สุภาภรณ์ ปิติพร
