สิ้นมนต์ขลัง “ตลาดน้ำดำเนินสะดวก” ?

ตลาดน้ำดำเนินสะดวกเป็นตลาดเก่าแก่อายุนับร้อยปี ในอดีตถือเป็นศูนย์กลางในการค้าขายพืชผัก ผลไม้ตามฤดูกาลจากเรือกสวนไร่นาของชาวสวนในย่านนั้น แต่ปัจจุบันตลาดน้ำดำเนินสะดวกเป็นกึ่งตลาดบกตลาดน้ำ มีของขายทั้งบนบกและในเรือ เจ้าของที่ที่เป็นเอกชนได้สร้างทางเดินมีหลังคาตลอดสองฝั่งของตลาด ซึ่งมีทั้งข้อดีและข้อเสีย ข้อดีคือทำให้เดินเที่ยวชมตลาดได้อย่างสบาย ทั้งหน้าร้อนและหน้าฝน ส่วนข้อเสียคือภูมิทัศน์ไม่สวยงามเหมือนเคย ยิ่งมีป้ายโฆษณาอาหารแผ่นเบ้อเริ่มของร้านอาหาร ร้านขายของที่ระลึกมาปิดบังภาพความมีชีวิตชีวาของคลอง ทั้งยังบดบังแสงสว่างกลายเป็นความอึมครึม ก็ยิ่งทำให้ไม่อยากเข้าไปเดินเที่ยว

การเกิดขึ้นของตลาดน้ำแห่งนี้ซึ่งถือเป็นตลาดน้ำแห่งแรกของประเทศไทย เกิดขึ้นที่จังหวัดราชบุรี ควบคู่กับการเกิดของคลองดําเนินสะดวก ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดให้ขุดขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2409 เพื่อเชื่อมแม่น้ำท่าจีนกับแม่น้ำแม่กลอง เพราะเมื่อครั้งก่อตั้งอําเภอดําเนินสะดวก พ.ศ. 2400 พื้นที่บริเวณนี้เป็นที่ราบลุ่ม ชุมชนและบ้านเรือนราษฎรในขณะนั้นอาศัยอยู่ริมแม่น้ำ เพื่อสะดวกในการเดินทางติดต่อกับตัวจังหวัดราชบุรี พื้นที่ส่วนมากเป็นที่รกร้างว่างเปล่าและมีคลองธรรมชาติที่คดเคี้ยวไปมา ในฤดูแล้งไม่มีน้ำ จึงทำให้ราษฏรเดินทางไม่สะดวก รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงมีพระราชดําริ ว่าการไปมาระหว่างกรุงเทพฯ ถึงสมุทรสาครก็มีคลองภาษีเจริญ ไปมาสะดวกดีอยู่ จึงควรมีคลองระหว่างกรุงเทพฯ สมุทรสงครามและราชบุรี ให้สะดวกยิ่งขึ้น โดยมีแม่น้ำแม่กลองเป็นสื่อกลาง ดังนั้น ใน พ.ศ. 2409 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุญนาค) เป็นผู้อำนวยการขุดคลองนี้ โดยใช้กําลังทหาร ข้าราชการ และประชาชนร่วมกันขุด เป็นการใช้กำลังแรงงานของคนล้วนๆ ส่วนมากเป็นคนจีนที่มาอยู่ในเมืองไทยใหม่ๆ เป็นผู้รับจ้างขุด การขุดคลองเริ่มจากจุดริมแม่น้ำท่าจีน ที่คลองบางยาง อําเภอบ้านแพ้ว จังหวัดสมุทรสาคร เป็นเส้นตรงผ่านตำบลโคกไผ่ (ปัจจุบันคือตำบลดอนไผ่) และขุดผ่านเข้ามาในเขตอําเภอปากคลองแพงพวย (อําเภอดําเนินสะดวกเดิม) จนถึงแม่น้ำแม่กลอง ที่ปากคลองบางนกแขวก ตำบลบางนกแขวก อำเภอบางคนที จังหวัดสมุทรสงคราม