“เหมี้ยง” หรือ “เมี่ยง” คือ “ชา”

จากศิลาจารึกของวัดพระธาตุหริภุญชัย เมื่อ พ.ศ.2034 มีบันทึกไว้ว่า  “เงินจำนำไว้เป็นมูล ให้เอาดอกเป็นค่าหมากเหมี้ยงบูชาพระธรรมพันร้อยเงิน”

สมัยนั้นพระยาแก้วครองเมืองเชียงใหม่  มีพระราชศรัทธาสร้างหอมณเฑียรธรรมและพระคัมภีร์ ที่วัดพระธาตุหริภุญชัย เสร็จแล้วได้ถวายเครื่องบูชา และเงิน 1,100 เพื่อให้เอาดอกเป็นค่าหมากเหมี้ยงบูชาพระธรรมดังกล่าว

เหมี้ยงที่ผ่านกรรมวิธีดองแล้ว  แบ่งตามรสชาติได้ 3 ประเภท  คือ เหมี้ยงฝาด  เหมี้ยงส้ม  และเหมี้ยงหวาน  เหมี้ยงที่นำมาอมกันโดยทั่วไปนิยมใช้เหมี้ยงส้ม ที่มีรสเปรี้ยว

การอมเหมี้ยง หรือกินเหมี้ยงอย่างง่ายที่สุดคือ เอาแผ่นชาเหมี้ยงมาแผ่ออก เอาเกลือหยิบมือวางตรงกลาง แล้วม้วนใบเหมี้ยงห่อเกลือให้มิด ส่งเข้าปาก อมแล้วเคี้ยว จุกไว้ที่ข้างแก้ม พร้อมกับสูบบุหรี่ขี้โย จะได้รสชาติที่พึงพอใจเป็นที่สุด นอกจากจะอมเหมี้ยงแล้ว คนล้านนายังเอามาทำเป็นอาหารโบราณที่เรียกว่า  “น้ำเหมี้ยง”  โดยเอาน้ำดองใบชาเหมี้ยงมาปรุงรสผสมข้าวคั่ว กินกับแคบหมู  ส่วนใบอ่อนสดๆ สามารถนำมาทำเป็นส้าใบเหมี้ยง (ยำใบเหมี้ยง)

สําหรับเหมี้ยงที่ปรุงรสพิถีพิถันใช้ในงานเลี้ยงต่างๆ หรือมีประจำในสำรับหมากพลูของผู้มีอันจะกิน เรียกว่า  “เหมี้ยงทรงเครื่อง”  โดยมีเครื่องปรุงดังนี้

หมี่เหมี้ยง คือมะพร้าวทึนทึกหั่นฝอย คั่วให้เหลืองหอม  ขิงสดหั่นฝอย ถั่วลิสงคั่ว  น้ำกระเทียมดอง  น้ำตาล  และเกลือ

วิธีทำคือ เอาน้ำกระเทียมดองผสมน้ำตาลเคี่ยว ใส่เกลือ อาจจะปรุงรสด้วยน้ำส้ม ชิมให้ได้รสเค็ม หวาน เปรี้ยวตามใจชอบ นำเอาใบเหมี้ยงที่เลือกว่าไม่แก่เกินไปไม่อ่อนเกินไปมาแช่น้ำปรุง ทิ้งค้างคืนไว้ จากนั้นนำใบเหมี้ยงมาห่อมะพร้าวคั่ว น้ำตาล ขิงดอง กระเทียมดอง ถั่วลิสงคั่ว บางบ้านใส่แคบหมูลงไปก็มี  ม้วนเป็นคำๆ  แล้วห่อด้วยใบตองอีกชั้นหนึ่ง  รสชาติของเหมี้ยงทรงเครื่องจะแตกต่างกันไปแต่ละบ้าน แล้วแต่คนทำ บางแห่งนั้นขึ้นชื่อว่าเป็นเหมี้ยงที่อร่อยพิเศษ

ปัจจุบันดูเหมือนว่าเราจะรื้อฟื้นเอาวัฒนธรรมการอมเหมี้ยงมาใช้อีกครั้งหนึ่ง เพียงแต่รูปแบบการนำเสนอเหมี้ยงทรงเครื่องอาจจะต่างไปจากโบราณ พบได้ตามงานอีเวนต์ทางภาคเหนือ กระทั่งเป็นที่นิยมสำหรับชาวต่างประเทศในงานแสดงสินค้าไทยในต่างแดน

ภาพจาก มติชนสุดสัปดาห์