โดยปกติแล้วจากเรื่องราวในหน้าประวัติศาสตร์ที่ได้รับรู้และเล่าเรียนมา คนส่วนมากจะทราบว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ได้เสด็จประพาสยุโรปหลายครั้ง แต่การเสด็จประพาสไปไกลถึงทวีปอเมริกานั้น ยังไม่เคยมีปรากฏให้เห็น
แต่ใครจะรู้ว่าทรงมีโครงการนี้อยู่ในพระราชหฤทัย และรัฐบาลไทยก็ได้เตรียมพร้อมกับโครงการนี้ ซึ่งนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ในเครือบริษัทมติชน จำกัด(มหาชน) ฉบับที่ 8 มิถุนายน 2564 มีข้อเขียนของนักวิชาการทางประวัติศาสตร์ “ไกรฤกษ์ นานา” ได้เขียนถึงการจะเสด็จประพาสสหรัฐอเมริกาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เป็นช่วงเวลาวิกฤติการณ์ รศ.112 ที่สยามตระหนักถึงความจำเป็นที่จะดึงประเทศที่สามเข้ามาไกล่เกลี่ยข้อพิพาท และสยามก็มองเห็นบทบาทของอเมริกาบนเวทีโลก เป็นทางเลิอกใหม่ที่ต้องการ นอกเหนือจากรัสเซีย แผนการเสด็จอเมริกาจึงถูกกำหนดขึ้น แต่สุดท้าย…เกิดอะไรขึ้น? ไกรฤกษ์ นานา เขียนเล่าไว้ ดังนี้….
“…ความสัมพันธ์ของสยามกับสหรัฐอเมริกาสมัยรัชกาลที่ 5 เป็นจุดบอดในประวัติศาสตร์ไทย เคยมีผู้เขียนข้อความสั้นๆ ว่า ใน ค.ศ. 1901(พ.ศ.2444) รัชกาลที่ 5 โปรดให้จัดตั้งสถานทูตสยามขึ้นในสหรัฐอเมริกา และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ พระยาอัครราชวราการ(ภัสดา บุรณศิริ) เป็นราชทูตคนแรกที่ไปประจำที่นั่น
หลักฐานใหม่ที่ชี้ชัดว่าในความเป็นจริง ค.ศ.1901นั้น เป็นปีแห่งประวัติศาสตร์ เพราะรัชกาลที่ 5 ตัดสินพระราชหฤทัยเสด็จประพาสสหรัฐอเมริกาอย่างเป็นทางการ แต่ข้อมูลบางอย่างก็ขาดหายไปเสียเฉยๆ ถึงกระนั้นก็ยังเป็นสมมุติฐานหนึ่งที่ทำให้เชื่อว่า ภายหลังความผิดหวังที่ไม่ทรงสามารถบรรลุจุดมุ่งหมายให้ซาร์รัสเซียเข้าแทรกแซงกรณีพิพาทกับฝรั่งเศสแล้ว ต่อมาไม่นานภายหลังเหตุการณ์กบฏนักมวย ค.ศ.1900 (พ.ศ.2443) ที่นโยบายเชิงบวกของสหรัฐอเมริกาถูกประชาสัมพันธ์ออกไป แผนงานต่างๆ จึงดูเข้ารูปเข้ารอยขึ้น
การเตรียมการเสด็จฯ ถูกตั้งเป็นโครงการขึ้นทันที ติดตามด้วยหมายกำหนดการเสด็จฯ ก็ถูกจัดส่งไปยังสหรัฐอเมริกาและสื่อมวลชนต่างๆ ตามแผน คือ รัชกาลที่ 5 จะเสด็จฯ พร้อมด้วยพระบรมราชินีไปยังนครซานฟรานซิสโกในสหรัฐอเมริกาโดยตรง โดยเรือพระที่นั่งมหาจักรี และประธานาธิบดีแม็คคินลีย์ พร้อมด้วยคณะรัฐบาลจะรอรับเสด็จอยู่ที่ปลายทาง
หนังสือพิมพ์ชั้นนำของสหรัฐอเมริกาฉบับหนึ่งลงวันที่ 7 กันยายน 1901 เผยแพร่หมายกำหนดการเสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกาของรัชกาลที่ 5 พร้อมกับลงภาพพระบรมฉายาลักษณ์ของพระเจ้าอยู่หัว พระราชินี และพระราชโอรส ให้คนอเมริกันได้เห็นและเปิดเผยรายละเอียด ดังนี้
พระเจ้ากรุงสยามจะเสด็จประพาสสหรัฐอเมริกา
จุฬาลงกรณ์ พระมหากษัตริย์แห่งสยาม มีรับสั่งมายังท่านแฮมิลตัน คิง กงสุลอเมริกันประจำกรุงเทพฯ ว่า มีพระราชประสงค์จะเสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกาในเร็วๆ นี้ และเพื่อให้พระเกียรติยศเป็นที่ปรากฏออกไป รัฐบาลสยามขอให้
ฯพณฯ ประธานาธิบดีแม็คคินลีย์ ได้กราบบังคมทูลเชิญเข้ามาอย่างเป็นทางการในลักษณะจดหมายเชิญ เพื่อเป็นที่ประจักษ์ว่าเป็นพระราชอาคันตุกะระดับผู้นำประเทศที่ทรงเกียรติ ซึ่งถึงแม้นจะมิใช่ธรรมเนียมปกติของสหรัฐอเมริกา แต่ทางรัฐบาลก็พร้อมจะสนองตอบพระราชโองการนี้ด้วยความยินดี โดยที่ค่าใช้จ่ายทั้งหมดรัฐบาลสยามจะรับผิดชอบเอง จุดมุ่งหมายของการมาก็เพื่อเจริญสัมพันธไมตรีในระดับรัฐบาล เป็นการส่งเสริมเศรษฐกิจและการเมือง
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะเสด็จฯ ตรงมายังนครซานฟรานซิสโก พร้อมด้วยพระบรมราชินีและพระบรมวงศานุวงศ์ ด้วยเรือพระที่นั่งมหาจักรี ณ ที่นั้น ผู้แทนของประธานาธิบดี คณะรัฐบาล และผู้นำกองทัพจะคอยรับเสด็จ และตามเสด็จไปในที่ต่างๆ ดังเช่นที่เคยกระทำเมื่อท่านดุ๊คแห่งเวรากัวจากสเปนเดินทางมาร่วมงานมหกรรมโลกคราวที่แล้ว ทางรัฐบาลได้ประชาสัมพันธ์ให้ทางสื่อมวลชนและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทราบแล้วถึงจุดประสงค์ของการเสด็จฯ เพื่อมิให้เกิดข่าวลือที่เสื่อมเสียเหมือนครั้งเสด็จประพาสยุโรปเมื่อ 4 ปีที่แล้ว ซึ่งไม่เป็นที่พอพระราชหฤทัยของพระองค์เลย และเพื่อเทิดพระเกียรติของราชบัลลังก์อย่างดีที่สุด…”
แต่ภายหลังที่ข่าวนี้แพร่ออกไป ทุกอย่างก็พลันเงียบลงโดยกระทันหัน ขบวนเสด็จฯ มิได้เดินทางออกไปตามที่วางแผนไว้ เหตุการณ์ที่ครึกโครมกว่าถูกพาดหัวหนังสือพิมพ์วันถัดมา “ประธานาธิบดีแม็คคินลีย์ถูกลอบสังหารเสียแล้ว” ทุกอย่างจึงยุติ!!
อัพเดตเรื่องราวทัวร์ศิลปวัฒนธรรม ได้ที่ เพจเฟซบุ๊กทัวร์มติชนอคาเดมี
