ความจริงแห่ง “พระสยามเทวาธิราช” อารักษ์เมืองกรุงเทพฯ ที่เพิ่งสถาปนาใหม่

นอกจากกรุงเทพฯ จะมีอารักษ์แบบผีพื้นเมืองแล้ว ยังมีแบบจีนด้วย เรียกว่า “เซี้ยอึ้งกง” เป็นศาลหลักเมืองอย่างจีน อยู่ที่สำเพ็ง  คนจีนมีความเชื่อคล้ายๆ กัน ถึงแม้ย้ายมาอยู่กรุงเทพฯ ก็มีความเชื่อเรื่องหลักเมือง เซี้ยอึ้งกงเป็นเทพระดับเมือง ไม่เหมือนแปะกงหรือเจ้าที่ที่เราเห็นทั่วไป

แต่หน้าที่สำคัญของเซี้ยอึ้งกงก็คือดูแลผีเช่นเดียวกัน เพราะฉะนั้น โดยสรุปไม่ว่าจีน ไทย หรือแขก เทพที่เกี่ยวข้องกับเมืองส่วนมากทำหน้าที่ดูแล “ผี” เป็นส่วนใหญ่  ที่ประเทศอินเดียก็มีตามหมู่บ้าน จะเห็นอารักษ์พวกนี้ ส่วนใหญ่มีลักษณะดุร้าย

ในสมัยรัชกาลที่ 4 เราไม่ได้มีเพียงอารักษ์ของเมือง ที่เป็นพระเสื้อเมือง พระทรงเมือง ตามคติดั้งเดิมอีกต่อไปแล้ว  เพราะมีการสถาปนา “เทวดาองค์ใหม่” ขึ้นมา คือ พระสยามเทวาธิราช ในฐานะที่ไม่ได้ดูแลแค่กรุงเทพฯ เท่านั้น แต่เป็นสัญลักษณ์ดูแลทั้งประเทศ จึงได้ชื่อ “พระสยามเทวาธิราช”

พระสยามเทวาธิราชองค์แรกเป็นองค์ที่หล่อขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4  องค์ที่ 2  สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5   ในหมายเรียกว่า “พระป้าย”  ดูจากคติความเชื่อแล้วตรงกันแม้เรียกพระป้ายก็ตาม จะเห็นว่าเบื้องหลังเทวรูปนี้มีป้ายแบบจีน บ้านใครถ้าเป็นคนจีนอยู่ก็จะเห็นป้ายแบบนี้เรียก “ซินจู้” คือป้ายวิญญาณนั่นเอง

พระสยามเทวาธิราชที่สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 มีพระพักตร์ชัดเจน เป็นพระพักตร์ของพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4  ซึ่งคิดว่าน่าสนใจ

เพราะว่าเป็นการสร้างรูปเหมือนบุคคลขึ้นในฐานะเทวรูป แต่เดิมก็มีการสร้างรูปเแทนบุคคล แต่ไม่มีการทำลักษณะเหมือนจริง แต่พระสยามเทวาธิราชองค์นี้เหมือนจริง แล้วอยู่ในฐานะทั้งพระราชบรรพชนและอารักษ์ประจำเมือง ว่ากันว่ารัชกาลที่ 5 ทรงเคารพนับถือมาก ปัจจุบันอยู่ในพระที่นั่งอัมพรสถาน ส่วนองค์เดิมที่สร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 อยู่ในพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง  แต่เดิมอยู่ในพระอภิเนาว์นิเวศน์ กลุ่มพระราชมนเทียรซึ่งสร้างขึ้นใหม่แบบตะวันตก

พระสยามเทวาธิราช ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช บอกว่าเป็นเทวดารักษาพระเศวตฉัตร หรือเทวดาเหมือนพระขพุงผี สมัยสุโขทัย  ผมก็ตอบไม่ได้ หรือจริงๆ เป็นเทวดาคติใหม่?

อยากให้ดูรูปเทวดาฝรั่ง “เทพีบริแทนเนีย”  เป็นเทวีมีเค้าเดิมมาตั้งแต่สมัยกรีก ถูกสร้างขึ้นหลายครั้ง  สร้างเป็นเหรียญกษาปณ์ครั้งแรกน่าจะคริสต์ศตวรรษที่ 16 เป็นสัญลักษณ์ของประเทศอังกฤษ เรียกว่าเป็นเทวีประจำประเทศอังกฤษ ลองเปรียบเทียบดูกับรูปพระสยามเทวาธิราช ซึ่งเป็นเหรียญกษาปณ์ที่สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5

ลองเทียบดูเอง แล้วดูว่าคล้ายกันมากน้อยแค่ไหน

นอกจากเหรียญกษาปณ์  พระสยามเทวาธิราชยังปรากฏอยู่ในอีกหลายลักษณะ เช่น เหรียญดุษฏีมาลา สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 เช่นเดียวกัน  รูปพระสยามเทวาธิราชถือช่อมะกอกคล้ายเทวีบริแทนเนีย หรือเทวรูปประจำธนาคารแห่งประเทศไทย

สุดท้ายเป็นฝากไว้ให้คิด พระสยามเทวาธิราชอารักษ์ใหม่เพิ่งสร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4 กำลังจะย้ายไปอยู่บนอาคารรัฐสภาแห่งใหม่

“ผมทิ้งท้ายไว้ว่าพระสยามเทวาธิราช ควรจะเสด็จไปอยู่บนนั้นหรือไม่ เราคิดเห็นกันยังไง ฝากให้คิดกันด้วยครับ”

อัพเดตเรื่องราวทัวร์ศิลปวัฒนธรรม ได้ที่ เพจเฟซบุ๊กทัวร์มติชนอคาเดมี